پروژه مقاله بررسی رابطه تبلیغات با میزان جذب گردشگر در شهر اصفهان تحت pdf دارای 118 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد پروژه مقاله بررسی رابطه تبلیغات با میزان جذب گردشگر در شهر اصفهان تحت pdf کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی پروژه مقاله بررسی رابطه تبلیغات با میزان جذب گردشگر در شهر اصفهان تحت pdf ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پروژه مقاله بررسی رابطه تبلیغات با میزان جذب گردشگر در شهر اصفهان تحت pdf :
بررسی رابطه تبلیغات با میزان جذب گردشگر در شهر اصفهان
چکیده
صنعت توریسم و گردشگری صنعتی رو به رشد و پردرآمد می باشد که توجه بسیاری از مسئولان جوامع مختلف را به خود معطوف کرده است. توسعه و گسترش این صنعت برنامه ریزی های مناسب و مفید در ابعاد گوناگون آن را می طلبد. تحقیق و مطالعه در زمینه تبلیغات یکی از ابعاد مهم این صنعت در دنیای فعلی است. تبلیغات به معنی علائم و اطلاعات ، یک ابزار ارزشمند برای جذب بازدید کنندگان به یک محل است. اهمیت این موضوع به دلیل تأثیرگذاری آن بر دیدگاه ذهنی افراد و رفتار آن ها و انتخاب مقصد گردشگر بطور جهان شمول شناخته شده است و ضروری است که برای جذب توریست بیشتر تصویری روشن و مثبت از مقصد گردشگری ارائه گردد.
پژوهش حاضر مبتنی بر تحقیقی از نوع توصیفی است و ابزار جمع آوری آن به روش کتابخانه ای می باشد. هدف از نگارش پژوهش حاضر معرفی و بررسی مهم ترین ابزار بازاریابی(تبلیغات، اینترنت ،کتاب و مقاله از جاذبه های گردشگری فرهنگی ، برگزاری همایش ها و جشنواره ها) برای جذب گردشگر فرهنگی می باشد.نتایج این بررسی می تواند در بخش های تبلیغات، بازاریابی، روابط عمومی و سیاست گذاری های سازمان جهانگردی و میراث فرهنگی جهت انجام فعالیت های ترفیعی و برنامه ریزی های مناسب و نهادها و موسسات وابسته به این سازمان و همچنین محققین صنعت توریسیم و گردشگری مورد استفاده قرار بگیرد.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق 9
مقدمه 9
1-1-بیان مسئله 10
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق 13
1-3-اهداف تحقیق 15
1-4-تعاریف نظری واژه ها 15
1-5-روش تحقیق 16
فصل دوم: گردشگری 17
مقدمه 17
2-1-بخش اول: گردشگری 18
2-1-1-تاریخچه صنعت گردشگری در ایران 19
2-1-1-1-صنعت گردشگری ایران قبل از انقلاب اسلامی 19
2-1-1-2-صنعت گردشگری ایران بعد از انقلاب اسلامی 20
2-1-2-مفهوم گردشگری 21
2-1-3-تعریف گردشگر 22
2-1-4-تعریف گردشگری 25
2-1-5-عناصر گردشگری 27
2-1-6-اثرات جهانگردی 30
2-1-6-1-اثرات منفی گردشگری 30
2-1-6-2-اثرات مثبت گردشگری 31
2-2-بخش دوم: انواع گردشگری 32
2-2-1انواع گردشگری در ایران 35
2-2-1-1-گردشگری فرهنگی 37
2-2-1-2-گردشگری هنری 38
2-2-1-3-گردشگری تاریخی 38
2-2-1-4- گردشگری تفرح و تفرج 38
2-2-1-5-گردشگری دریایی 39
2-2-1-6-گردشگری طبیعت گردی 40
2-2-1-7-گردشگری تجاری و بازرگانی 41
2-2-1-8-گردشگری شهری 41
2-2-1-9- گردشگری روستایی 42
2-2-1-10-گردشگری قومی و عشایری 43
2-2-1-11-گردشگری مذهبی 43
2-2-1-12- گردشگری ورزشی 44
2-2-1-13-گردشگری ماجراجویانه 45
2-2-1-14-گردشگری جنسی 45
2-2-1-15-گردشگری سلامت 46
2-2-1-16-گردشگری فضا 47
2-2-1-17-گردشگری الکترونیکی 47
2-2-1-18-گردشگری مجازی 47
2-2-1-19-گردشگری بیابانی 49
2-2-1-20-گردشگری آموزشی و علمی و گردهمایی 49
2-2-1-21-گردشگری کاری 49
2-3-1-لزوم شناخت الگوی رفتاری گردشگران 50
2-3-2-الگوی رفتاری گردشگران 51
2-3-2-الگوهای جامع رفتاری گردشگران در آمریکا 53
2-3-3-الگوهای جامع رفتاری گردشگران در ایران 56
2-4-بخش چهارم: آسیب شناسی گردشگری 57
فصل سوم: تبلیغات 60
مقدمه 60
3-1-بخش اول: مفاهیم و تعاریف تبلیغات 61
3-1-1-مفهوم تبلیغات 61
3-1-2-تعریف تبلیغات 62
3-1-3-انواع تبلیغات 64
3-1-3-1-دانشمندان علوم رفتاری 64
3-1-3-2- انواع تبلیغ از نظر شیوه اجرایی و القایی 64
3-1-3-3- انواع تبلیغ (تبلیغات به طور عموم) 65
3-1-4-انواع شیوه های تبلیغات 66
3-1-5- اصول یا شرایط تبلیغات در دنیای جدید 68
3-2-بخش دوم: سهم تبلیغات در جهان و ایران 69
3-3-بخش سوم: ضرورت تبلیغات 72
3-4-بخش چهارم: تبلیغات در صنعت گردشگری 83
3-5-بخش پنجم: روانشناسی تبلیغات 91
فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری 111
منابع و مآخذ 114
فصل اول: کلیات تحقیق
مقدمه
در عصر سنت، جهانگردی به هدف کشف جهان و زیارت مکان های مقدس و یا تجارت و غیره انجام می شده است. معمولاً در سراسر جهان جهانگردان به هر هدفی که اقدام به جهانگردی می کرده اند خدا محور بوده اند؛ لذا سختی و مشقات راه و مقصد را نیز تحمل می کرده اند. با شروع عصر مدرن جهانگردان شناخت جهان را با اهراف استعماری و اقتصادی و علمی و حتی بشر
دوستانه آغاز کردند. آنها نیز در این راه آماده تحمل هر گونه مشقتی بودند؛ اما عملاً از اواسط قرن نوزدهم میلادی و با گسترش خطوط راه آهن گردشگری به هدف استراحت، آسایش، تمدد اعصاب و لذت بردن از طبیعت و مکان های بکر گسترش یافت. بنابراین هدف گردشگر از گردشگری کاملاً متفاوت از هدف جهانگرد از جهانگردی است. گردشگر جهت آسایش خویش پول خرج می کند، لذا طالب رفاه است و خرج کردن او موتور چرخش اقتصادی می گردد.
یکی از دستاوردهای فناوری مدرن، تولید وقت اضافی یا اوقات فراغت است. هرچه فناوری و مدیریت پیشرفته تر باشد وقت اضافی بیشتری تولید می شود. بزرگترین تولید و مصرف قرن بیست و یکم حول محور تولید و مصرف اوقات فراغت است. گردشگری بخش مهممی از اوقات فراغت را پر می کند. امروزه ساختار مدیریتی و تعطیلات تمامی کشورهای پیشرفته به نحوی است که پر کردن اوقات فراغت منجر به یک عمل اقتصادی می گردد؛ لذا گردشگری با همه مضامین علمی و فلسفی ای که در آن نهفته است، یک عمل اقتصادی است و پیش بینی می شود که یکی از بزرگ ترین محرکه های اقتصادی قرن حاضر باشد(یزدی و سقایی،1388،1).
تبلیغات در دنیای امروز جایگاهی بسیار وسیع دارد و هیچ جای از زندگی بشر را نمی توان مشاهده نمود که در آن پدیده تبلیغات نفوذ نکرده و یا وجود نداشته باشد. علاوه بر آن همزمان با نفوذ روزافزون این پدیده روانی و اجتماعی در زندگی بشر شاهد رشد حیرت انگیز فن آوری ارتباطات جهانی می باشیم که این امر به نوبه خود توسعه هر چه بیشتر و نفوذ فزاینده تبلیغات را در جوامع مدرن امروز موجب شده است و شدت این نفوذ تا حدی است که به تعبیر اولین تافلر (1992) در
کتاب جابجایی قدرت، سبب جابجایی و تغیییر بسیاری از قدرت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ارزش های فرهنگی شده است (خوروش، 1385،1). در این فصل پس از بیان ماهیت مساله پژوهشی و بیان ضرورت انجام تحقیق در مورد اهداف تحقیق مطرح شده و در ادامه تعاریف متغیرها و روش تحقیق بیان گردیده است.
1-1-بیان مسئله
گردشگری فرهنگی عبارت است از مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان هایی که این جا به جایی به قصد کسب اطلاعات و برای ارضای نیازهای فرهنگی گردشگران انجام می شود، جاذبه های فرهنگی دارد (کاظمی،1385،154).
امروزه ، آثار باستانی و تاریخی و جاذبه های فرهنگی عوامل مهمی در جذب گردشگری است؛ چرا که آثار باستانی و کهن هرجامعه ای معرّف فرهنگ خاص همان کشور و دارای ویژگی ها و ارزش ه ای در خور توجه همان مملکت و مرزو بوم است . این آثار دارای ارزش های معنوی بسیار زیاد بر ای آن قوم وجاذبه ای برای دیگران است و در نتیجه باعث جلب و جذب دیگران برای بازدید و شناخت آن جاذبه ها و آثار می شود. بحث در ابعاد گوناگون ایرانگردی و جهانگردی حکایت از دشواری ها و تنگناهای صنعت گردشگری در ایران دارد و مهم ترین آن ، ضعف صنعت تبلیغات در جذب جهانگرد و گردشگر به ایران است. با وجود توانمندی های ایران در زمینه گردشگری، متأسفانه تاکنون نتوانست
ه است به جایگاه شایسته ای در این صنعت دست یابد. کشور ایران جزء ده کشوراول جهان از لحاظ جاذبه های گردشگری و جزء پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری است( سازمان جهانی توریسم، 2000) ازاین رو، ضروری است از قابلیت های خود در توسعه گردشگری استفاده کند. از عواملی که می تواند صنعت گردشگری کشور را توسعه و بهبود دهد،به کارگیری ابزارها و
پارامترهای مؤثر بازاریابی و تبلیغات است.(صردی ماهکان،1380). در این میان بازاریابی گردشگری اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا اگر بازاریابی را فرایندی مدیریتی بدانیم تمام فعالیت های برنامه ریزی ، تهیه محصولات گردشگری و جذب گردشگر نیازمند عملیات و فعالیت های بازاریابی خواهد بود. ضعف بازاریابی گردشگری در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصلی ترین عو
امل عقب ماندگی ایران ازروند روبه رشد این صنعت در جهان است(راه چمنی).براساس این توضیحات ، می توان مدعای تبیینی تحقیق را به این صورت مطرح کرد که صنعت تبلیغات ا یران نتوانسته است آن طور که باید و شاید در جذب گردشگر فرهنگی نقش زیادی ا یفا کند . همچنان که تحولات اخیر ایر ان و ارتباط آن ر ا با چشم انداز فرهنگی تحلیل می کنیم، باید پیچیدگی این
وضعیت را نیز تصریح کنیم . ایران با داشتن بناهای تاریخی وباستان شناسی از غنای چشم انداز فرهنگی والایی برخوردار است؛ اما نتو انسته است جهانگرد زیادی را به کشور جذب کند . امروزه، این جنبه از گردشگری به سرعت در حال رشد است .هیئت های گردشگری و مقامات محلی در دورترین نقاط جهان ظرفیت بسیار زیاد جاذبه فرهنگی را برای جذب بازدیدکنندگان دریافته اند؛ اما د
ر ایران این گونه نیست . آمار ها نشا ن می دهد مجموع هزینه های تبلیغاتی صنعت گردشگری جهان در سال 2000 م حدود یک میلیارد و یکصد میلیون دلار بوده است؛ درحالی که سهم ایران از این هزینه کمتر از 500 هزار دلار بوده است. در این اواخر نیز رقم قابل ملاحظه ای به هزینه های تبلیغاتی در صنعت گردشگری اختصاص داده نمی شود و حتی در برخی از سال ها به کمتر از ا
ین مبلغ نیز می رسد . با توجه به برآورد های تعیین شده سازمان های ملی گ ردشگری باید 3 تا 5 درصد از بودجه خود ر ا به تبلیغات گردشگری اختصاص دهند.در حال حاضر ، گردشگری پدید ه ای است که با زندگی روزمره مردم سروکار دارد و به همین دلیل روز به روز توسعه بیشتری می یابد. بنابراین ، بر ای استفاده از این شر ایط و جلب گردشگران بایست از وسایل مختلف و از جمله تبلیغات سود جست در پی پاسخ به این سؤال بو د که چرا جاذبه هایی که بر تجر به های فرهنگی
و بازمانده های تاریخی مبتنی هستند در ایران متقاضی زیادی ندارند تأمل در باب این پدیده ، با توجه به گسترش فراگیر آن ، می تواند در تحقیقات جامعه شناختی گردشگری مورد توجه قرار گیرد؛ زیراوجود ظرفیت ها و توانم ندی های مثبت و مناسب برای گسترش این صنعت و جذب
گردشگر پیامد های مفید اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد (دیبایی،1371).
درک فرایند انتخاب مقصد گردشگری برای دولت ها، سازمان های گردشگری و مدیران تور ها در عرصه رقابت جهانی اهمیت فراوانی دارد.امروزه مقاصد گردشگری برای بهبود تصویر مقصد خود از استراتژی های ارتباطات بازاریابی و برنامه های تبلیغاتی استفاده می کنند (بررلی و مارتین ،
2005).در هزاره سوم ، شبکه های جهانی و رسانه های جمعی باعث ایجاد دهکده جهانی شده اند و بلافاصله این رسانه ها رویدادهای اتفاق افتاده در گوشه ای از جهان را در سرتاسر این کره خاکی به نمایش می گذارند.رسانه ها می توانند نقش بسیار مهمی در به تصویر سازی و یا برند سازی مثبت یا منفی یک مقصد گردشگری ایفا کنند زیرا رسانه ها محبوبیت زیادی دارند و نقش عمده ای در شکل گیری افکار عمومی ایفا می کنند (ویمان ، 2000).
رسانه های چاپی همچون روزنامه ها، مجله ها و بیلبوردها جز شکل های اولیه و سنتی رسانه
های تبلیغاتی هستند که تاریخچه بسیار زیادی دارند. به طور عمومی، تبلیعات در روزنامه ومجله از نوع کششی می باشند، چرا که پیام با تمایل آزادانه مخاطبان به آنها انتقال داده می شود. این امر منجر به ایجاد درگیری ذهنی بالا در مخاطبان می شود. از طرف دیگر، تلویزیون و رادیو از نوع
رسانه های رانشی می باشند. مخاطبان جلوی تلویزیون می نشینند و آنچه که در صفحه به نمایش در می آید را می بینند. در این روش اطلاعات به صورت کنترل شده توسط بنگاههای تبلیغاتی انتفال داده می شود، اما سطح درگیری در مقایسه با تبلیغات در روزنامه ومجله نسبتا پایین تر می باشد. محدودیت اصلی تبلیغات چاپی اندازه تبلیغ می باشد، چرا که اندازه کلی رسانه چاپی محدود می باشد. مطالعات زیادی در مورد طراحی، نقش تصویر، شرح و همچنین تاثیر شکل و اندازه تبلیغ برای
روزنامه و مجله صورت گرفته است. در مقایسه با تبلیغات چاپی، زمان مهترین محدودیت تبلیغات تلویزیونی می باشد ( ونگ ،2007).
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق
بسیاری از نویسندگان(ارباسلی ، سینکلر و استبلر ، کوپر و لاکوود و;)، گردشگری را یک فرصت منحصر به فرد اقتصادی می دانند. در سال های اخیر، گردشگری منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت های بسیاری از کشورها
شده است. گردشگری در عصر حاضر، به عنوان صنعت بدون دود، توانمندیها و طرفداران بسیاری دارد. رشد قابل توجه و چشم گیر گردشگری در پنجاه سال گذشته نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است. البته اهمیت و نقش اقتصادی گردشگری نباید باعث غفلت از سایر ابعاد آن، به ویژه بعد فرهنگی، شود. گرایش مردم جهان به یافتن آسان ترین و موثرترین راه
برای گفتگوی فرهنگ ها سبب شده است تا نقش گردشگری در این تعاملات هر روز حیاتی تر شود. از لحاظ سیاسی نیز نقش گردشگری از آن نظر اهمیت می یابد که انسان ها از تجارب تلخ و شیرین حکومت داری در طول تاریخ و در تمدن های مختلف بهره مند می شوند و ضمن برقراری پیوند های عاطفی و انسانی با یکدیگر، با زاویه دید وسیع تری به دیگر فرهنگ ها می نگرند و روابط سیاسی تمدن ها را بر پایه اقتصاد و تفاهم ملل متعادل تر می کنند. بدیهی است که قرابت و روابط فرهنگی ملل، از آنجا که پایه و اساس صلح و دوستی و به تبع آن روابط اقتصادی میان
آنهاست، در توسعه همه جانبه آنها نیز سهم بسزایی دارد (کاظمی، 1387،4-8).
از جنبه دینی باید گفت که در اسلام، مانند ادیان دیگر، بر اهمیت سیر و سیاحت تاکید ویژه ای
شده است. شاید قرآن مجید نخستین کتابی باشد که اهمیت سیر و سیاحت و گردشگری را به وضوح و تفضیل به مردم نشان داده و از آنها خواسته است تا در زمین بگردند و در آثار بر جای مانده از گذشتگان پند بگیرند. در مجموع، سیزده آیه شریفه قرآن درباره سیر و سیاحت و زمین گردی و
جهانگردی است. در پی همین تاکید ها و سفارش های قرآن مجید، از پیغمبر (ص) و ائمه معصومین (ع) نیز احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است؛ حتی در کتبه ادعیه و احادیث و کتاب های اخلاقی، ابوابی به این موضوع اختصاص یافته که در آنها روایاتی در آداب سیرو سفر، از لحظه بیرون آمدن از خانه تا بازگشت به وطن آمده است(اقتباس از دوانی، 1376: 73-117).
تبلیغات به عنوان مهمترین ابزار موفقیت در زندگی افراد ، ایجاب می کند که این ابزار به عنوان شاخه های علمی، اجتماعی ، فرهنگی و ارتباطی به دقت مورد مطالعه قرار گیرد و با نگاهی علمی ، هنری و کارشناسانه‌ترو تخصصی مورد استفاده قرار گیرد تا موفقیت و اهداف را به دنبال
داشته باشد. امروزه در صنعت گردشگری باید از تبلیغات به عنوان مهمترین ابزار بصورت حرفه‌ای استفاده کرد، زیرا موفقیت تبلیغ برای ارزشهای فرهنگی و گردشگری کشور مبتنی بر درک صحیح و حرفه‌ای از تبلیغات و ارزشهای آن است. زیرا تبلیغات حرفه‌ای می تواند به عنوان ابزار برنده ای برای پیشرفت اهداف فرهنگی در داخل و خارج مد نظر قرار گیرد و در غیر این صورت ، هدر دادن وقت سرمایه و انرژی است. برای فعالیتهای تبلیغاتی در صنعت گردشگری در دنیای امروز باید این
اعتقاد و ایمان به تبلیغات نگریسته شود که تبلیغات هزینه بر نبوده، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بنیادی و اصولی برای پیشبرد اهداف سازمانی و ملی است و در صورت اجرای صحیح و اصولی می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی را به همراه داشته باشد. در این رابطه ، هدف و وظیفه تبلیغات افزایش بزرگ ” بازاریابی و بازار افزایی” است و هر گونه بی توجهی و عدم بهره برداری صحیح از این ابزار، نه تنها عدم موفقیت را در پی داشته، بلکه موجبات عقب ماندن از رقابت ها و سبقت‌های بازار یابی جهانگردی ودر نهایت شکست و ورشکستگی در دنیای بازاریابی صحیح و اصولی در عرصه ب
ین المللی را در پی خواهد داشت. توجه به انگیزه‌های گوناگون جهانگردان ، نشان دهنده آن است که سیاستگذاری تبلیغات جهانگردی را می‌توان در بخش (فرهنگی ، تجاری، خدماتی، اقتصادی، ورزش، زیست محیطی، طبیعت گردشگری ، تحقیقات و ; برنامه ریزی کرد(سقایی، 1386).
1-3-اهداف تحقیق
1 ارائه ی راهکار های لازم جهت معرفی مقاصد گردشگری.
2 شناسایی رابطه ی بین تبلیغات و گردشگری.
3 استفاده از روش های مناسب تبلیغات برای گردشگری.
4 شناسایی تفاوت بین نگرش های گردشگران زن و مرد درباره ی تبلیغات.
5 شناسایی بهترین ابزار تبلیغاتی جهت گردشگری در ایران.
1-4-تعاریف نظری واژه ها
. گردشگری:مسافرتی است کوتاه مدت که از نقطه ای شروع و در نهایت به همان جا ختم می شود و در طول مسافرت بر اساس یک برنامه و سفر خاص ، مکان های متعددی دیده می شود و مبالغ زیادی ارزعاید کشور میزبان می شود(کلتمن)
تبلیغات: به مجموعه امور روابط عمومی اطلاق می شود که سازمان و یا اداره ای در جهت و هدف خاصی از آن استفاده می کند.(لومسدون،1380)
جذب گردشگر فرهنگی:یعنی ایجاد انگیزه وعلاقه در گردشگران برای انتخاب مقصدی معین برای گردشگری که با این معرف ها عملیاتی می شود
1-5-روش تحقیق
هدف پژوهش بررسی متغیر تبلیغات و متغیر گردشگری می باشد. بنابراین پژوهش حاضر از نوع توصیفی می باشد.
مراحل اجرایی تحقیق
• استفاده از اینترنت ،کتب ،مجلات داخلی و خارجی و پایان نامه ها برای گرد آوری ادبیات و پیشینه ی پژوهش.
• نظر خواهی از خبرگان در مورد ادبیات،مدل و مولفه ها.
• جمع آوری اطلاعات در مورد تبلیغات و گردشگری
• نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهاد.
فصل دوم: گردشگری
مقدمه
امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلان شهرها و مادر شهرهای ایران از جمله کلان شهر اصفهان بوجود می آورد. این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر پسامدرن در جامعه حال حاضر
شهری ایران بسیار با اهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگی، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه ریزان مدیریت کلان شهرهای جامعه در حوزه گردشگری شهری است. توسعه گردشگری شهری با ارتقای ابعاد کمی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهترین فعالیت های عمده مدیریت اجرایی شهرها در عصر حاضر می باشد. وجود
جاذبه های متنوع در شهرها چون اماکن تاریخی ، فضاهای سبز، مراکز فرهنگی امکانات ورزشی، تسهیلات مهمان نوازی ، مراکز خرید و بازراها و.. جزء پارامترهای مهم شکل گیری گردشگری
شهری می باشد. تأکید بر توسعه فعالیتهای عمران گردشگری شهری، نوسازی بافت های تاریخی شهر، بازسازی فضاهای تفریحی در این حوزه با ارائه تسهیلات مناسب کمک شایانی به توسعه پایدار شهری می کند. رقابت در جهت توسعه پایدار گردشگری شهری با توجه به ارائه نیازهای
جهانگردان، در کنار تقویت مشارکت بخش های خصوصی و شهروندان در رفع این نیازها ، همچنین ایجاد بسترهای آمایشی مختلف در این حوزه باید مورد اهمیت و برنامه ریزی مدیریت اجرایی گردشگری شهری قرار گیرد. وجود تبلیغات داخلی و خارجی در حوزه شناخت توریسم شهری کلان شهرها،بسط مراکز فرهنگی، فرهنگ سراها، پویاییگردشگری شهری، تربیت نیروی متخصص در
جامعه ما می تواند در توسعه پایدار توریسم شهری بسیار موثر باشد. تغییر نگرش مسئولان و شهروندان نسبت به جذب گردشگران شهری، ارائه رفتارهای مناسب با این میهمانان، کنترل معضلات و مشکلات گردشگران، توجه به پروسه فرایند ارائه اطلاعات مورد نیاز به گردشگر و.. می تواند جزءمهمترین عوامل توسعه پایدار راهکارهای گردشگری شهری در ایران از جمله کلانشهرهای گردش پذیر شهری ایران باشد. بر این اساس راهکارها و برنامه هایی را برای توسعه پایدار این صنعت باید ارائه داد(شیخ، 1390).
در این فصل به تشریح مبانی نظری مرتبط با موضوع تحقیق پرداخته شده است. بر این اساس این فصل از چهار بخش تشکیل شده است. در بخش اول به تشریح ماهیت و تعریف گردشگری، بخش دوم دربردارنده انواع گردشگری در ایران بوده، بخش سوم رفتارشناسی گردشگری و در بخش چهارم به آسیب شناسی گردشگری پرداخته شده است.
2-1-بخش اول: گردشگری
2-1-1-تاریخچه صنعت گردشگری در ایران
2-1-1-1-صنعت گردشگری ایران قبل از انقلاب اسلامی
گردشگری در ایران نزدیک به هفتاد سال پیش با تشکیل اداره ای به نام اداره امور جهانگردی در سال 1314 در وزارت کشور به صورت رسمی مورد توجه قرار گرفت، این اداره تشکیل گرید تا فعالیت هایی در زمینه ایجاد تسهیلات مربوطه به این صنعت را انجام دهد.
اداره امور جهانگردی در سال 1320 جای خود را به شورایعالی گردشگری داد، در سال 1333 اهمیت جلب گردشگر با توجه به جنبه های اقتصادی ان و به منظور تحکیم مبانی حسن تفاهم میان کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفت و اداره امور جهانگردی مجدداً در وزارت کشور تشکیل گردید. پیشنهاد تهیه قوانین مربوط به ورود و خروج اتباع بیگانه از جمله اقدامات انجام شده در آن زمان است. نیاز به اقدامات اساسی و وجود سازمانی مناسب برای ایجاد هماهنگی و نظارت بر کلیه فعالیت های گردشگری کشور موجب شده تا در سال 1342 تصویب تأسیس سازمان جلب سیاحان به امضاء هیات وزیران برسد و سازمان فوق از همان تاریخ رسمآ شروع به فعالیت نمود. در سال 1353 سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و وزارتی تحت عنوان «وزارت اطلاعات و جهانگردی» شروع به کار نمود. امور ایرانگردی و گردشگری توسط چهار شرکت به اسامی: شرکت سهامی تأسیسات گردشگری ایران، شرکت سهامی گشت هاس ایران، شرکت سهامی مرکز خانه های ایران و شرکت سهامی سازمان مراکز گردشگری برای ورزش های زمستانی، تحت نظارت وزارت اطلاعات و گردشگری اداره می شد، که این چهار شرکت با وظایفی مشایه و با ارکانی متفاوت و حوزه فعالیتی متداخل اداره می گردید.
در اواسط دهه 1340 و در اوایل دهه 1350 نظر به درآمد هنگفت ناشی از فروش نفت و رویای ورود لیران به جرگه کشورهای صنعتی جهان، در تهیه برنامه عمرانی پمج ساله چهارم کشور (1351-1346)، گردشگری به عنوان یک بخش مستقل در نظر گرفته شد. در سال 1350 یک سال قبل از پایان برنامه عمرانی جهارم قرار داد طرح توسعه گردشگری در ایران بین سازمان برنامه و بودجه
و شرکت خارجی گردشگری کنسولت (مشاوران توسعه جهانگردی) منعقد گردید. طبق این قرار داد این شرکت ابتدا به مطالعه همزمان بازارهای موجود تقاضا برای گردشگران در کشور و بررسی سیاست ها، منابع، اولویت ها و تسهیلات گردشگری ایران پرداخت، پس از آن منابع موجود کشور برای جذب گردشگران و ایرانگردان با تقاضای بالقوه برای گردشگری در کشور مقایسه می گردید. از نتایج این مقایسه یک مجموعه گزینه های توسعه گردشگری و ایرانگردی بدست می آمد، که پس از ارائه به دولت و کسب نظر آن، طرح جامع برای اجرای آن تهیه می شد که انجام این مراحل ح
دود دو سال و نیم (از مهرماه 1350 تا بهمن ماه 1352) به طول انجامید. این مهم ترین واقعه در صنعت گردشگری ایران در قبل از انقلاب اسلامی محسوب می شود که متأسفانه طرح فوق که شامل چندین جلد و بالغ بر 2000 صفحه با ضمیمه و نقشه است هیچگاه امکان اجرا نیافت(زمانی فراهانی، 1379، 58-51).
در طی همان سال ها، چند طرح مطالعاتی نیز انجام گرفت ولی به مرحله اجرا و عمل درنیامد که موارد ذیل از آن جمله است:
طرح جامع جهانگردی کرانه های دریای خزر
طرح ایجاد مراکز جهان گردی در کلاردشت
طرح ایجاد مراکز جهان گردی در کرند
طرح جامع آب های معدنی سرعین و لاریجان
طرح اجامع جزایر کیش و مینو
طرح جامع جهانگردی سد لتیان
همچنین مطالعات دیگری از طرف مطالعات سازمان جلب سیاحان به عمل آمد نظیر تشخیص و تعیین نیازمندی های شهرهای مختلف نسبت به ایجاد تأسیسات مختلف از قبیل هتل، متل، زائر سرا، پلاژهای نمونه اقامتگاه جوانان، مهمانسرا، ارئگاه گردشگری و چایخانه در مسیر راه ها، که اکثر ان ها در حد مطالعات مقدماتی باقس ماند.
2-1-1-2-صنعت گردشگری ایران بعد از انقلاب اسلامی
در سال 1358 به منظور جلوگیری از تداخل وظیف و هماهنگ نمودن فعالیت های مربوطه به امر گردشگری در جهت اعمال سیاست صرفه جویی، طبق مصوبه مورخ 11/8/1358 شورای انقلاب چهار شرکت (شرکت سهامی گشت های ایرانی، شرکت سهامی مرکز خانه های ایرانی، شرکت سهامی مراکز گردشگری برای ورزش های زمستانی و شرکت سهامی تأسیسات گردشگری) دریکدیگر ادغام شد و تحت عنوان سازمان مراکز ایرانگردی و گردشگری با ساختار و خط مشی
جدید و هدف هایی متمایز از گذشته به منظور اداره و بهره برداری از تعداد 144 واحد پذیرایی موجود و ارایه خدمات گردشگری با سرمایه اولیه به مبلغ 1025693000 ریال شروع به فعالیت نمود و در اردیبهشت سال 1358 اساسنامه جدید سازمان تهیه و تنظیم گردید و بعد ها تغییرات دیگری
نیز در جهت تطبیق اساسی جدید در آن منظور گردید، در همان سال طبق مصوبه 29/11/1358 شورای انقلاب اجازه خرید و اداره هتل های بنیاد علوی به سازمان مراکز ایران گردی و گردشگری داده شد. این هتل ها عبارت بودند از 12 هتل بزرگ و مجلل در سطح کشور که این ادغام، حجم
و تعهدات آن افزود، در نهایت در سال 1361 اداره هتل ها یاد شده به بنیاد مستضعفان برگشت داده شد، که از آن تاریخ به بعد هتل های فوق در اختیار سازمان سیاحتی و مراکز تفریحی بنیاد قرار گرفته و در طی سال های گذشته بر تعداد ان ها افزوده شده است.
البته پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، ورود گردشگران به کشور افت شدیدی پیدا کرد . علل عمده این کاهش شدید را باید در دگرگونی ارزش های حاکم بر جامعه، وقوع جنگ تحمیلی و تبلیغات منفی رسانه های خارجی بر علیه ایران جستجو کرد. پس از اتمام جنگ همراه با کاهش جهانی قیمی نفت که سهم اعظم درآمد کشور را شامل می شد، بسیاری از کارشناسان و مسئولین
متوجه اهمیت ارزآوری صنعت گردشگری با توجه به قابلیت های موجود در ایران شدند، بطوریکه مجلس شورای اسلامی در تاریخ 14/7/1370 قانون توسعه صنعت ایرانگردی و گردشگری را به تصویب رساند(زمانی فراهانی، 1379، 72-62)
2-1-2-مفهوم گردشگری
لغت گردشگری (tourism)از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و
فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته‌است(میربیک، 1389). گردشگری به مفهوم امروزی آن سابقه ای به قدمت انقلاب صنعتی داردکه روند روبه تزاید آن ازآغاز تااکنون در قرن بیست و یکم همراه با انقلاب اطلاعات مباحث بسیاری را پیرامون خود شکل داده است.گردشگری در سال های پس از جنگ جهانی دوم رشد زیاد وپایداری را در حدود5 درصد نشان می دهد.که خود وابسته به رشد اقتصادی دراز مدت، رشدزمان اوقات فراغت وسطح درآمد همراه با توسعه تکنولوژی بخصوص
در زمینه حمل ونقل در طی این سال ها می باشد(سقایی، 1390).
گردشگری، سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هر چند که در سالهای اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. به کسی که گردشگری می‌کند گردشگر، سیاح یا توریست گفته
می‌شود.واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد. اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت ب
ه یک منظور خاص. به طور مثال برای دیدن ساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبانهای جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. گردشگری سازمان‌یافته امروزه یک صنعت بسیار مهم در تمام جهان است(صمدی، 1390).
2-1-3-تعریف گردشگر
اصطلاح توریست (جهانگرد) از قرن نوزدهم معمول شد در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت نمایند این جوانا
ن در آن زمان توریست نامیده می شدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار می رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند و بعداً با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق می شد که اصولاً به این منظور به سفر می رفتند. کم کم کلمه توریست به بعضی زبانهای دیگر وارد شد و از آن واژه توریسم به وجود آمد، از همان زمان توریست و توریسم
به بعضی از مسافرت ها و مسافرینی گفته می شود که هدف آنها استراحت، گردش، سرگرمی و آشنایی با مردم بود و نه کسب درآمد و اشتغال به کار. در زبان فارسی اصطلاح سیاح در گذشته به کسانی گفته می شد که با هدف و منظور شخصی دست به سفرمی زنند، مانند ناصر خسرو، سعدی و این واژه در زبان فارسی تا نیمه اول قرن بیستم در معنی فوق به کار می رفت تا آنکه دو واژه جهانگرد و جهانگردی جای آن را گرفت اما در اروپا گر چه در قرن هفدهم احتیاج به چاپ کتاب راهنمایی جهانگردی احساس شد ولی تعداد کسانی قادر بودند برای سرگرمی و استراحت اقدام به سفر به یک کشور خارجی نمایند بسیار کم و محدود بود و این عدم امکان و محدودیت تا قرن نوزدهم ادامه داشت، زیرا مسافرت ها اغلب طولانی و ناراحت کننده بودند و وسایل حمل و نقل سریع و راحت وجود نداشت، مخارج حمل و نقل و مسافرت نیز بسیار گران تمام می شد. در سال 1925 کمیته مخصوص آمارگیری مجمع ملل افراد زیر را جهانگرد شناخت:
1ـ کسانی که برای تفریح و دلایل شخصی با مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند.
2ـ کسانی که برای شرکت در کنفرانس ها، نمایشگاه ها، مراسم مذهبی، مسابقات ورزشی و از این قبیل به کشورهای دیگر سفر می کنند.
3ـ کسانی که به منظور بازاریابی و امور بازرگانی سفر می کنند.
4ـ افرادی که با کشتی مسافرت می کنند و در بندری در مسیر راه تا 24 ساعت اقامت می نمایند
در سال 1937 نیز کمیته ویژه در رم جهت بررسی پاره ای از مسائل صنعت توریسم تشکیل گردید و مفهوم توریسم تفریحی به این شرح ارائه شد: افرادی که در یک دوره 24 ساعته یا بیشتر به یک کشور خارجی سفر می کنند توریست خوانده می شوند. این کمیته مسافرت های زیر را به عنوان حرکت های توریستی به شمار آورد.
1ـ افرادی که جهت خوشگذرانی، دلایل شخصی و مسائل بهداشتی به مسافرت می روند.
2ـ افرادی که برای شرکت در کنفرانس ها مسافرت می کنند.
3ـ افرادی که جهت انجام کارهای بازرگانی مسافرت می کنند.
4ـ افرادی که به گردش دریایی می روند.
در سال 1963 از طرف سازمان ملل و براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهانگردی در رم تعریف زیر از جهانگردی ارائه شده توریست یا بازدیدکننده موقت کسی است که به منظور تفریح، استراحت، گذران تعطیلات، بازدید از نقاط دیدنی، انجام امور پزشکی، درمانی و معالجه، تجارب، ورزش، زیارت، دیدار از خانواده، مأموریت و شرکت در کنفرانس ها، به کشورهای غیر از کشور خود سفر می کنند، مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از سه ماه بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه هم مدنظر نباشد.شگر، گردشگر یک روزه ، دیدار کننده و مسافر تعاریف ذیل را ارایه می دهد:
ـ جهانگرد یا گردشگر (دیدار کننده یک شبه): مقصود کسی است که دست کم یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی، در محل مورد بازدید بسر برد.
ـ گردشگر یک روزه کسی است که یک روز به مکان دیگری می رود ولی شب را در آنجا نمی گذراند.
ـ دیدار کننده کسی است که به مکانی غیر از محیط معمولی خود مسافرت می کند کمتر از 12 ماه متوالی در آنجا بسر می برد و هدف اصلی از این مسافرت این نیست که در مکان مور
د بازدید در ازاء دریافت پول کار کند.
ـ مسافر کسی است که بین دو یا چند نقطه مسافرت کند.
با توجه به مجموعه تعاریف عنوان شده در مورد جهانگرد، باید گفت سه ویژگی اصلی در این تعاریف مدنظر است:
الف) مدت زمان مسافرت
ب) فاصله مکانی
ج) انگیزه ها و اهداف مسافرت
بنابراین جهانگرد به کسی اطلاق می شود که مدت زمان سفر او بیش از 24 ساعت و کمتر از 12 ماه بطول انجامد، فاصله مکانی مسافرت باید بیش از 70 کیلومتر باشد و سفر او با یکی از انگیزه های تفریحی، استراحتی، فرهنگی، دیدار از آثار باستانی و تاریخی، بازدید از مناظر طبیع
ی و یا موارد مشابه صورت گیرد.
البته با در نظر گرفتن اهداف، انگیزه ها، مقاصد و مدت سفر جهانگردی تقسیم بندی های مختلفی از جهانگرد صورت گرفته است(فاطمی، 1390).
2-1-4-تعریف گردشگری
به دلیل چند وجهی بودن و میان رشته ای بودن گردشگری ، لازم است تا گردشگری از دیدگاه های مختلف اعم از اقتصادی ،جامعه شناختی ،جغرافیایی و مدیریتی مورد بررسی قرار گیرد.
بورمن گردشگری را مجموعه مسافرت‌هایی می‌داند که به منظور استراحت و تفریح و تج
ارت، دیگر فعالیتهای شغلی و یا شرکت در مراسم خاص انجام گیرد و غیبت شخص گردشگر از محل سکونت دائم خود در طی این مسافرت موقتی و گذرا است. بدیهی است کسانیکه اقدام به مسافرت های شغلی منظمی بین محل کار و زندگی خود می کنند مشمول این تعریف نمی شوند.
روبر می گوید گردشگری عمل مسافرت کردن و طی مسافت نمودن و رفتن به جایی غیراز مکان همیشگی و متعارف زندگی به منظور تفنن و لذت بردن است، حتی اگر این کار شامل یک جا به جایی کوچک باشد یا این که هدف اصلی از این جابه جایی غیر از تفنن و لذت بردن باشد .
در مسابقاتی که اتحادیه بین المللی گردشگری برای بدست آوردن یک تعریف جامع از گردشگری گذاشته بود، تعریف زیر از میان تعاریف بدست آمده برگزیده شد که بر طبق این تعریف،گردشگری عبارت است از مجموعه تغییرات مکانی انسانها و فعالیتهایی که از آن منتج می¬شوند، این تغییرات خود ناشی از به واقعیت پیوستن خواسته¬هایی است که انسان را به جابجایی وادار می¬کند و ¬بالقوه در هر شخص با شدت و ضعف متفاوت وجود دارند.
در سال 1942 اقتصاد¬دانان سوئیسی که گردشگری را محور تحقیقات و مطالعات خود قرار داده بودند، تعریف نسبتاً مناسبی ارایه کردند. به عقیده آنان گردشگری عبارت است از ظهور مجموعه روابطی که از مسافرت و اقامت یک نفر غیر بومی بدون اقامت و اشغال دائم در یک محل به وجود می آید. این تعریف مدتها از جانب انجمن بین المللی متخصصین علمی گردشگری مورد قبول قرار گرفت.
همچنین بیان شده که، گردشگری به مفهوم دقیق کلمه عبارت است از مسافرت اشخاصی که به طور موقت از محل مسکونی خود دور می شوند تا نیازهای حیاتی، فرهنگی و شخصی خود را به شکل مصرف کننده کالاهای اقتصادی و فرهنگی برآورده کنند.
بنا به تعریفی دیگر گردشگری عبارت است از سیاحت در زمان و مکانی گسترده. سیاحت و گردشگری دو واژه¬ای است که از پیوند خوردن سفر با فرهنگ حکایت دارد اگر فرهنگ را جستجو نکند دیگر سیاحت و گردشگری معنا پیدا نمی کند و سفرهای تهی از برداشت¬های فرهنگی، به سرگردان بودن بیشتر شباهت دارد. در زبان فارسی اصطلاح دیگری برای سفر در پیوند با فرهنگ
عنوان شده است که عبارت است از «سیر آفاق و انفس» که معنای این عبارت همان پیوند سفر و فرهنگ است» سیر آفاق و انفس از مباحث شناخت انسان در دین مبین اسلام است و خداوند ظرف وجودی انسان را به اسباب و ابزاری مجهز نموده تا به تناسب فهم و منطق خود از طریق اندیشه و حواس ظاهری و با نگرش بر چگونگی خلقت و تاریخ گذشتگان حقایقی را در یافته و در مقابل خالق حقیقی خویش تسلیم و بنده¬ای شکر گزار باشد.
سازمان گردشگری جهانی(WTO) در سال 1991با همراهی دولت کانادا، کنفرانسی بین المللی درباره «مسافرت و آمارهای گردشگری» را در اتاوا تشکیل دادند که در زمینه واژگان، اصطلاحات و طبقه بندی آنها تصمیماتی گرفته و توصیه هایی ارائه کردند. از جمله این تعاریف در مورد گردشگری عبارتست از:
«کارهایی است که فرد در مسافرت و مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می دهد این مسافرت بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف ، تفریح ، تجارت یا فعالیت دیگر است».
برخی صاحبنظران،گردشگری را در قالب یک شبکه مبدأ- مقصد مورد بررسی قرار داده اند. برای مثال پیرس (1989) با اشاره به الگوی چندگانه در مورد گردشگری چنین اظهار داشته است : گردشگری فعالیتی چند جانبه بوده و از آنجا که در مراحل مختلف آن از مبدأ تا مقصد، خدمات گوناگونی درخواست و عرضه می¬شود از لحاظ جغرافیایی نیز پیچیده است. علاوه بر این احتمالاً در هر کشور یا منطقه تعداد زیادی مبدأ یا مقصد وجود دارد.
برخی مولفان تعریفی کلی از مقوله گردشگری ارائه کرده اند. کریپندورف (1987) درکتاب اصلی خود تحت عنوان «سیاحتگران» مجموعه ای از عوامل و علل گسترش گردشگری را به عنوا
ن یک فعالیت اجتماعی، شرح داده است. وی تغییر ارزشهای سفر از جمله تمایل مردم به گریز از مناطق شهری را بررسی کرده و همچنین عوامل جذابی که سیاحتگران را به سفر تشویق می‌کند بر شمرده است . در اغلب تحقیقات انجام شده، رابطه¬ای مبتنی بر هم زیستی میان مناطق مبدأ و مقصد تشریح شده است و در نهایت باید گفت گردشگری به مجموعه فعالیتهای اطلاق می شود که در جریان مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز انجام می شود. همچنین شامل فعالتهایی است که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می دهد، نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و میهمان را نیز در بر می¬گیرد. به طور کلی می توان هر گونه فعالیت و فعل و انفعالی را که در جریان سفر یک سیاحتگر اتفاق می افتد گردشگری تلقی کرد(پاکزی، 1390).
2-1-5-عناصر گردشگری
بطور کلی در پنج دسته حمل ونقل ،غذا،اقامتگاه ،خدمات و جاذبه‌ها جای می‌گیرند:
1 حمل و نقل
سیستم حمل و نقل در قلب صنعت جهانگردی قرار دارد. این سیستم رابط بین مقصد، میهمان‌خانه، جاذبه‌ها و سایر مکانهای توریستی میباشد. کارآیی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کننده نوع تجربه و منفعتی است که از سفر به دست می‌آیند» (چاک وای، 1385: 66)پیاده روی، دوچرخه‌سواری، ماشین‌های شخصی، وسایل نقلیه جاده‌ای همگانی، ترددهای ریلی، دریایی و هوایی از اشکال گوناگون حمل و نقل محسوب می‌شوند.
الف)حمل و نقل (ریلی)
با وجود آنکه در اواخر قرن نوزدهم راه‌آهن یکی از پرکاربردترین وسایل حمل و نقل در اروپا و آمریکا بود. اما در قرن بیستم با راه‌اندازی خطوط هوایی و افزایش تولید خودرو، هواپیماها و خودروها جای حمل و نقل ریلی را گرفته‌اند
ب ) حمل و نقل زمینی
امروزه شمار زیادی از مسافرت‌ها با وسایل حمل و نقل جاده‌ای، شامل انواع خودروهای کوچک، بزرگ، شخصی و عمومی انجام می‌گیرد. تنوع این وسایل به اندازهای است که می‌تواند پاسخگوی سلایق و نیازهای گردشگران گوناگون باشد.خودروهای شخصی، خودروهای اجاره‌ای، اتوبوس، مینی‌بوس، خودروهای تفریحی، تاکسی از انواع وسایل حمل مسافر هستند.
ج)حمل و نقل دریایی
مسافرت با کشتی به منظورتفریح در برخی نواحی جهان دارای رشد قابل قبولی است اما در ایران تقریباً در حد ناچیزی است و بیشتر مسافرت‌ها با کشتی جهت ماهیگیری، تردد بین بنادر و جزایری همچون قشم و کیش صورت می‌گیرد .
د)حمل و نقل هوایی
هواپیما یکی از رایج‌ترین وسایل مسافرت گردشگران است. از زمانی که در سال 1935 اولین هواپیما 21 مسافر را جابجا کرد گر چه زمان زیادی نمی‌گذرد ولی این صنعت رشد بسیار سریع و فوق‌العاده‌ای داشته است. در حال حاضر شرکتهای ایرباس و بوتینگ پیشتاز صنایع هواپیمایی هستندو حتی برخی از کشورها در حال ایجاد و توسعه پروازهای فضایی به مدار زمین و کره ماه هستند. این صنعت همواره با فرازونشیب هایی مواجهه است: فصل، قیمت سوخت، اقدامات تروریستی می‌تواند فعالیتهای خطوط هواپیمایی را تحت تأثیر قرار دهد.گرچه ایران سابقه طولانی در پروازهای هوایی دارد (در سال 1935نخستین هواپیما توسط یک لهستانی در ایران به زمین نشست و نخستین فرودگاه بین المللی (مهرآباد تهران)در سال 1955 تاسیس شد
2 غذا و رستوران
پس از هزینه رفت و آمد، معمولاً هتل و غذا به یک اندازه مابقی هزینه‌های مسافر را تکیل می‌دهند و هزینه‌ای که معمولاً مسافران برای غذا صرف می‌کند «بین 18 تا 20 درصد کل هزین سفر او را تشکیل میدهد» (چاک‌وای، 1385: 105)
3 اقامتگاه‌ها
خدمات اقامتی ، اصطلاحی است برای تهیه تسهیلات خواب و استراحت، با محوریت تجاری که در صنعت گردشگری و مهمان یاری به کار می‌رود (اسمیت، 1995: 10) بسیاری از نویسندگان (از جمله هالووی ،1994، 65، مک اینتاش و گلدنر، 1990: 33 و سنیکلر و استبلر، 1997: 71) بر این موضوع تأکید کرده‌اند که خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردش
تأثیر عمده اقتصاد گردشگری، از طریق خدمات و تسهیلات برای مسافران ایجاد می‌شود. رستوران‌ها و خدمات غذایی تسهیلات اسکان و پذیرایی، خدمات حمل و نقل، اردوگاه‌ها، خدمات اطلاع‌رسانی، تسهیلات تفریحی – ورزشی و فروشگاه‌ها، بیشترین میزان اشتغال، درآمد و منبع اخذ مالیات هستند. محصولات و خدمات جهانگردی به دو شیوه مستقیم وغیر مستقیم توزیع می شوند،در اینجا به برخی ازعوامل توزیع محصولات و خدمات گردشگری اشاره خواهد شد.
سازمانهای عمده فروش به عنوان واسطه بین عرضه کننده محصولات و خدمات جهانگردی و آژانس‌های مسافرتی (که خرده فروش به حساب می‌آیند) عمل می‌کنند.
متصدی گردش‌های دسته‌جمعی که او را «مسئول فعالیتهای زمینی» هم می‌نامند، همانند عمده فروش اول در سطح کوچکتر، خدمات و محصولات مسافرتی را ارائه می‌کند» (چاک‌وای، 1385: 136)
سفرگذاری‌ها، در صنعت گردشگری، سفرگذاری‌ها نقش خرده فروش‌ها را ایفا می‌کنند که تمام خدمات مورد نیاز گردشگران از جمله بلیط مسافرت، ذخیره هتل و اجاره اتومبیل در آنها عرضه می‌شود.
5 جاذبه‌ها
برای جلب گردشگران از کشورها و مناطق مختلف و با انگیزه‌های متفاوت، وجود منابع و جاذبه‌هایی در مقصد ضروری است. به صرف سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و فراهم آوردن انواع تسهیلات حمل و نقل و اسکان و سایر خدمات، بدون وجود جاذبه‌های مناسب، نمی‌توان به توسعه این صنعت امیدوار بود؛ به همین دلیل جاذبه‌ها و منابع گردشگری را از جمله ارکان اصلی این صنعت می‌دانند» (کاظمی، 1385: 85)به اعتقاد مک کانل (1974) جاذبه گردشگری عبارت است از: «یک رابطه تجربی بین گردشگر یا جهانگرد، محل بازدید و وجود راهنما که اطلاعاتی مختص آن محل ارائه می‌کند.»جاذبه‌ها معمولاً به دو دسته جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی تقسیم می‌شوند.
2-1-6-اثرات جهانگردی
ممکن است توسعه جهانگردی از جهتی ایجاد مزیت کند و از جنبه‌ای دیگر محدودیت به وجود آورد. مثلاً از جهت اشتغالزایی و ایجاد درآمد برای ساکنان یک منطقه مفید واقع شود ولی از سوی دیگر سبب آلوده ساختن محیط زیست و از میان رفتن محیط طبیعی و سرمایه‌های ملی شود.» (الوانی، 1385: 131)حضور بازدیدکنندگان در هر کشوری بر الگوی زندگی افراد بومی تأثیر می‌گذارد. بازدید کنندگان نیز تحت تأثیر فرهنگ کشورمیزبان قرار می گیرند.بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت
گردشگری حاوی اثرات مثبت و منفی متعددی است و میزان یا چگونگی این اثرات بستگی به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور توریست پذیر و گردشگران ورودی خواهد داشت.
2-1-6-1-اثرات منفی گردشگری
آثار منفی گردشگری را می‌توان به چهار دسته؛ فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و روحی – روانی تقسیم نمود.آثار منفی (اقتصادی)نتیجه نامطلوب اقتصادی پدیده‌ای است که آن را کسر مسافرت می‌نامند و این مربوط به زمانی است که کل درآمدهای ارزی یک کشور از محل جهانگردان کمتر از مبلغی می‌شود که شهروندان آن کشور در خارج مصرف می‌کنند. (چاک وای، 1385: 47).
آثار منفی (روحی، روانی)گردشگری به دلیل ایجاد شلوغی،ترافیک،آلودگی ناشی ازرفت وآمدخودروها وبه وجودآوردن احتمال تغییرات فرهنگی وتاثیر بر بافت سنتی برخی مناطق اثرات روحی وروانی برمردم منطقه می گذارد.
آثار منفی (زیست محیطی) گردشگر می خواهد از زیبایی‌های طبیعی بهره‌مند شود و ممکن است تخریب محیط زیست را در پی داشته باشد .
آثار منفی (فرهنگی – اجتماعی) بدون شک ورود جهانگرد تأثیراتی را در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان خواهد گذاشت.« برخی نویسندگان به تجاری شدن یا کالایی شدن فرهنگ جامعه میزبان اشاره کرده‌اند به این معنا که ساکنان محصولات فرهنگی خود در آن گونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه می‌کنند. ممکن است فرهنگ گردشگران و هر چه مربوط به آنها است، برای جامعه میزبان الگو می‌شود و ساکنان به تقلید کورکورانه از فرهنگ میهمان می‌پردازند (ضر
غام، 1376: 392)
2-1-6-2-اثرات مثبت گردشگری
آثار مثبت (اقتصادی)ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم، فروش خدمات از جمله مزایای مستقیم حاصل از جهانگردی است و از مزایای غیرمستقیم جهانگردی می‌توان از فعالیتهای ساختمانی، صنایع دستی هنری، کشاورزی، خدمات و ، توسعه و بهبود تجهیزات زیربنایی مانند جاده‌ها، و سیستم‌های حمل و نقل نام برد.» (الوانی، 1385: 123).
آثار مثبت (روحی، روانی)جهانگردی می‌تواند در جهت کاهش تنش‌های سیاسی و تثبیت صلح جهانی کمک کند.عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم می شود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتر دستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و …نشان دهند.گردشگری موجب افزایش درآمد، اشتغال و رونق اقتصادی خواهد شد و این می‌تواند از لحاظ روحی، روانی اثرات مثبتی بر روحیه افراد آن جامعه بگذارد.
آثار مثبت (زیست محیطی)گردشگری می تواند سبب توجه هرچه بیشتر مردم،مسولان وحتی سازمان های بین امللی به برخی نواحی و سعی در جهت محافظت از آن شود. آثار مثبت فرهنکی –اجتماعی ،توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی موجب می‌شود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید. بر این مبنا آنان می‌توانند به فرهنگ هم بیشتر احترام بگذارند. تنها راه تعامل احترام گردشگر به فرهنگ جامعه میزبان است که می‌تواند راهبرد مناسبی برای گسترش گردشگری باشد. (پاپلی یزدی، 1385، 88).
2-2-بخش دوم: انواع گردشگری
گردشگری انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه ریزی در این عرصه اهمیت به سزایی دارد؛ چرا که تقاضاها و خدمات مورد نیاز گردشگران مختلف یکسان نیست. برای مثال گردشگرانی که به قصد دیدار اقوام و دوستان مسافرت می کنند معمولاً به هتل و حتی رستوران بیرون از منزل نیاز ندارند اما از سایر امکانات و تسهیلات استفاده می کنند همچنین احتمال دارد
گردشگر روستایی هیچ تمایلی به خدمات شهری نداشته باشد و تمام مدت سفر خود را در روستا اقامت نماید. بر این اساس تا کنون صاحب نظران و سازمان های بین المللی با توجه به معیارهای مختلف دسته بندی های متعددی از گردشگری ارائه کرده اند ( دولت آبادی، 1388،ص 44).
وانس اسمیت از شش گونه گردشگری که بر اساس انگیزه گردشگری است به صورت زیر نام می برد ( الوانی ، 1373) :
1) گردشگری قومی
2) گردشگری فرهنگی
3) گردشگری تاریخی
4) گردشگری طبیعت گرا
5) گردشگری تفریحی
6) گردشگری کاری
یکی از این دسته بندی ها شامل گردشگری درون مرزی، گردشگری برون مرزی و گردشگری محلی است (ل.پیرس،1389).
دسته بندی دیگری از انواع گردشگری به شرح ذیل است(رضوانی، 1379)
1) توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات
2) توریسم درمانی
3) توریسم فرهنگی و آموزشی
4) توریسم اجتماعی
5) توریسم ورزشی
6) توریسم مذهبی و زیارتی
7) توریسم بازرگانی
8) توریسم سیاسی
دسته بندی دیگر از نظر مکانی و موضوعی بدین گونه تقسیم بندی شده است : (پاپلی یزدی،1386)
الف) گردشگری از نظر مکان مقصد:
1) گردشگری شهری
2) گردشگری روستایی
3) گردشگری عشایری، قومی، قبیله ای
4) گردشگری در طبیعت
5) گردشگری ساحلی و دریایی
6) گردشگری کوهستانی
7) گردشگری هوا- فضا
8)گردشگری زیست محیطی
ب)گونه های گردشگری از نظر موضوع:
1) گردشگری دریایی
2) گردشگری برف
3)گردشگری فرهنگی و هنری (گردشگری میراث)
4)گردشگری اجتماعی
5) گردشگری علمی – آموزشی
6) گردشگری درمانی
7) گردشگری در طبیعت
8) اکوتوریسم
9) گردشگری ورزشی
10) گردشگری و چشم اندازهای کشاورزی و عشایری
11) گردشگری شکار و صید
12) گردشگری تجاری
13) گردشگری سیاسی
14) گردشگری آثار جنگ
15) گردشگری زیارت اهل قبور
16) گردشگری از گتوها
17) گردشگری فضاهای صنعتی – معدنی
18) گردشگری تبهکاری
19) گردشگری مجازی
2-2-1انواع گردشگری در ایران
گردشگری انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه ریزی در عرصه گردشگری اهمیت اساسی دارد. چرا که تقاضاها و خدمات مورد نیاز گردشگران مختلف یکسان نیست؛ برای مثال گردشگرانی که به قصد دیدار اقوام و دوستان مسافرت می کنند معمولاً به هتل و حتی رستوران بیرون از منزل نیاز ندارند، اما از سایر امکانات و تسهیلات استفاده می کنند. در مقابل،
برای گردشگرانی که به قصد تجارت سفر می کنند، ممکن است امکاناتی همچون هتل و تسهیلات اقامتی اهمیت زیادی داشته باشد و از طرفی علاقه ای به بازارهای محل نداشته باشند. همچنین احتمال دارد گردشگر روستایی هیچ تمایلی به خدمات شهری نداشته باشد و تمام مدت سفر خود
را در روستا اقامت نماید. بر این اساس تاکنون صاحب نظران و سازمان های بین المللی با توجه به معیارهای مختلف، دسته بندی های متعددی از گردشگری، ارائه کرده اند برای مثال می توان به توریسم جمعی و جایگزین توریسم اشاره کرد.
گردشگری انبوه عبارت است از گردشگری معمولی که در سطح گسترده در سراسر جهان وجود دارد. گردشگری جایگزین نوعی از گردشگری است که در واکنش به توسعه عنان گسیخته
گردشگری انبوه در دهه های 1970 و 1980 مطرح شده و هدف آن به کارگیری شیوه های نوین در گردشگری به جای روش های مخرب گردشگری است. (کاظمی، 1385: 25)در یک تقسیم بندی دیگر، گردشگری به سه نوع فرهنگی، طبیعت گرای و ماجراجویانه تقسیم شده است که به طور مختصر از آن به عنوان گردشگری ACE یاد می شود(موسوی، 1386)نمودار این طبقه بندی درشکل-1 نشان داده می شود.
شکل 2-1: انواع گردشگری
انواع دیگر گردشگری در حال افزایش است نظیر گردشگری فضایی، گردشگری الکترونیکی و اینترنتی که در سال های اخیر آغاز شده است.
در گردشگری های امروزی مسافران قصد دارند از دنیای مادی فاصله گرفته و به مفهوم عمیق و معنوی تری از زندگی دست یابند. (چاک وای، 1385: 160)با توجه به نوع نظام حکومتی، مقررات و اعتقادات جامعه ایران امکان انواع گردشگری که به قصد تفریح و سرگرمی رواج دارد فراهم نمی باشد و یا بسیار محدود است. لذا جذب گردشگرانی که با انگیزه های فرهنگی، آشنایی با آداب و رسوم جوامع روستایی و اقوام، بازدید از آثار تاریخی، طبیعت گردی و انجام فعالیت های ورزشی
مثل کوهنوردی اقدام به سفرمی کنند، میسر می باشد. بنابراین ایران برنامه های عمده خود را در این نوع گردشگران می تواند متمرکز کند.لازم به ذکر است در ایران انواعی از گردشگری رواج دارد که در دیگر کشورهاچندان رایج نیست مثل گردشگری آثار جنگ، گردشگری زیارت اهل قبور که به منظور بازدید از قبورخویشاوندان وکشته شدگان جنگ صورت می گیرد. در گردشگری آثار جنگ،
ایرانیان از میادین جنگ ، گورستان های جمعی، اماکن و اسارتگاه ها و آثار بازمانده از جنگ بازدید می کنند که به دلیل هشت سال جنگ ایران و عراق 1988 1980 بیشتر در مناطق غرب ایران آثار مخرب خود را بر جای گذاشت.
2-2-1-1-گردشگری فرهنگی
گردشگری فرهنگی ، بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می دهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگری بین المللی با انگیزه فرهنگی انجام می شود و این تقاضا در حال افزایش است. رشد گردشگری فرهنگی و گردشگری میراث به عنوان عناصر گردشگری نوین، توجه سیاستگزاران و محققان را در سراسر دنیا به خود جلب کرده
است.«گردشگری فرهنگی عبارت است از مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان هایی که جاذبه های فرهنگی دارند. این جا به جایی به قصد کسب اطلاعات و تجارت برای ارضای نیازهای فرهنگی گردشگران انجام می شود.» (کاظمی، 1385: 154).
از جمله ویژگی های گردشگران فرهنگی می توان به سطح بالای تحصیلات آنان، بالا بردن میانگین سنی آنان و شاغل بودن آنان اشاره کرد. «گردشگری فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطف مختلف، خواهان کاوش در چشم اندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آنها است ترایب ، 1997, 73) در این نوع گردشگری به جذابیت های فرهنگی توجه می شود. از قبیل موزه ها، نمایشگاه ها، ارکسترها، نمایشنامه ها، هنرهای دستی، معماری در ایران علاوه بر موارد فوق، آئین های سنتی نظیر تعزیه، مراسم چهارشنبه سوری، جشن های مذهبی زرتشتی و اسلامی، عزاداری ها مانند محرم و ; نیز از جذابیت های فرهنگی می تواند تعریف شود. در سال های اخیر از سوی مسئولان گردشگری ایران بارها درخصوص میزان اهمیت گردشگری فرهنگی و سهمی که ایران می تواند در این زمینه به دست آورد تأکید شده است و ایران در تلاش است در نبود امکانات و شرایط مناسب در دیگر انواع گردشگری، این نوع گردشگری را تبلیغ و رواج دهد.
2-2-1-2-گردشگری هنری
گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل دیگروآگاهی از آنان است» (پاپلی، 47 ،1385 ) ایرانیان از هزاران سال پیش در زمینه انواع هنرها مانند سفالگری ،معرق کاری، کاشیکاری، قالیبافی، نمدمالی، نقاشی، خوشنویسی، مینیاتورو غیره دارای ابداعات وآثار با ارزشی بوده اند که خوشبختانه بسیاری از آنها باقی مانده اند و از جاذبه های ایران برای گردشگران هستند.
2-2-1-3-گردشگری تاریخی
این گونه از گردشگری که گردشگری میراث نیز نامیده می شود و به بازدید از موزه ها، مکان ها و ابنیه تاریخی می پردازد، امروزه بخش عمده ای از گردشگری را به خود اختصاص داده است. ایران به دلیل دارا بودن هزاران ابنیه با ارزش تاریخی(یک میلیون و دویست ) در این زمینه می تواند بسیار موفق باشد.
2-2-1-4- گردشگری تفرح و تفرج
در صنعت گردشگری مسافرت برای تفریح در کانون توجه است. در کشورها یا مکان هایی که پذیرای گردشگرند، کسانی مسافر تفریحی محسوب می شوند که در مقصد به تفریح و تفرج می پردازند، از اماکن دیدنی بازدید می کنند، سوغات می خرند، عکس می گیرند و سرانجام اینکه برای دوره های کوتاه مدت در آن مکان ها اقامت می گزینند. در این نوع گردشگری، گردشگری ساحلی
بسیار مورد توجه است و گردشگران معمولاً برای بهره برداری از چهار S (sun, sea, sex, sand) به سواحل نقاط مختلف سفر می کنند. در این نوع گردشگری کشورهایی همچون اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، یونان، آمریکا توانسته اند بیشترین جاذبه ها را فراهم آورند. بیشتر تلاش بازاریابها و پژوهشگران صرف درک این گروه می شود و می کوشند تا چنین گردشگری را میان گروه هایی از
افراد که از نظر اجتماعی، ترکیب جمعیتی یا روان شناسی ویژگی های مشابه دارند، تقسیم کنند. با توجه به اینکه ایران کشور گرمی است و هزاران کیلومتر مرزآبی با دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب دارد در این زمینه کشوری با توانایی های بالقوه است، اما به دلایل قانونی، عرفی و مذهبی تمایلی به رواج این نوع گردشگری وجود ندارد. به ویژه مسئله sex به
عنوان یک تابو مطرح می باشد و به طرق مختلف مثل حجاب، جلوگیری از روابط دختر و پسر، ممنوعیت ایجاد اماکن رقص، کلوپ های شبانه، کازینو، مشروبات الکلی، گردشگری تفریحی تحت فشار می باشد و به نظر نمی رسد تا سال های آینده تغییرات عمده ای در جهت آزادی اینگونه محدودیت ها رخ دهد.
2-2-1-5-گردشگری دریایی
گردشگریی که از ساحل دور می شود و به وسط دریا و اقیا نوس منوط می شود،و از دهه 1980 در حال گسترش است.کشتیهای بزرگ اقیا نوس پیما که گردشگران را پذیرا می شوند و انواع تفریحات سالم و ناسالم را برای آنها فراهم می کنند در حال گسترش اند.کشتی تایتانیک نمونه مشهور آن است،وکشتی بزرگ کویین که سالن کنفرانس آن 1080 نفر گنجایش دارد و آن قدر مهم است که به دست ملکه الیزابت ، پادشاه انگلستان افتتاح شد.
سایر تفریحات دریایی ، مثل غواصی، صیید،شکارو مشارکت در پژوهشها (به عنوان گردشگر)در حال گسترش می با شد.ولی این شاخه از گردشگری دریایی نسبت به شاخه ساحل دریا درصد بسیار کوچکی از گردشگران را جذب می کند. (پاپلی و سقایی ،1385 ،56-55)
2-2-1-6-گردشگری طبیعت گردی
گردشگری طبیعت نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره گیری از پتانسیل های بومی و طبیعی گردشگری میسر می شود. سازمان جهانی گردشگری؛ اکوتوریسم را اینگونه تعریف می کند: «نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده) با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از مناظر و رستنی های طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت می پذیرد».
گستره فضایی این الگو، محیط طبیعی مثل ساحل، جنگل، کوه، کویر، غار و نظیر اینها است. این الگوی فضایی از گردشگری در برگیرنده گونه های متفاوتی از گردشگری شامل گردشگری زیست محیطی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی، گردشگری صید و شکار، جمع آوری گیاهان و حیوانات و نظیر اینها است. طبق برآورد انجمن گردشگری زیست محیطی، گردشگری طبیعت یا طبیعت گردی 20 درصد و گردشگری زیست محیطی 7 درصد بازار مسافرت جهانی را در اختیار
داشته است. درآمد این نوع گردشگری اغلب جهت حفاظت از محیط و یا امور تحقیقاتی هزینه می شود و تنها تعداد کمی از کشورها نظیر کنیا بخشی از درآمدهای به دست آمده را صرف امور دیگری می نمایند. «گردشگری زیست محیطی، سرمایه و پول فراوانی را از نواحی مرکز به پیرامون
می برد و بدین ترتیب عدالت اقتصادی پدید می آورد.»هر گونه برنامه ریزی و سیاستگزاری در حوزه اکوتوریسم باید واجد شرایطی باشد که در وهل اول موجب توسعه اقتصادی جوامع باشد و دیگر تضاد میان منابع مورد استفاده گردشگران و زندگی ساکنان بومی را به حداقل برساند و چگونگی توسعه گردشگری در این بخش نباید تعارضی با ویژگی های اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی جوامع محلی داشته باشد.
دولت برای رشد این بخش باید چندین اقدام اساسی انجام دهد که عبارتند از؛
الف) بکارگیری نیروهای محلی در این بخش،
ب) افزایش کیفیت طبیعت،
ج) پاکسازی دائمی محیط و دور نگهداشتن آن از آلودگی های صوتی، زباله و ازدحام بیش از حد،
د) فراهم نمودن تسهیلات برای تشکل های غیردولتی و انجمن های محلی برای مشارکت در طرح های اکوتوریسمی، ایجاد مؤسسات و آزمایشگاه های ولو کوچک در جهت شناسایی و تقویت زیست بوم منطقه،
و) تأسیس یگان ویژه محافظت
ایران دراین زمینه نیز دارای قابلیت ها و جاذبه های فراوانی است همین بس که از سوی رئیس سازمان جهانی گردشگری به عنوان یکی از پنج کشور دارای بیشترین تنوع زیتسی و جانوری در دنیا نام برده شده است.
2-2-1-7-گردشگری تجاری و بازرگانی
در سفرهایی که با هدف بازرگانی و تجارت انجام می شود، مسافر در گردهمایی ها، کنفرانس ها، نمایشگاه ها، شوراها، برنامه های مذهبی، تبلیغی و کارهای حرفه ای یا تخصصی شرکت می
کند.یکی از مهم ترین پدیده های قابل مشاهده در سفرهای بازرگانی سفر چند منظوره است؛ به این معنی که مسافر می تواند با یک سفر، چندین هدف را تأمین کند، برای مثال هنگامی که فردی با هدف بازرگانی به همراه همسرش سفر می کند، یا زمانی که تعطیلات خانوادگی با مسافرت بازرگانی یا شرکت در سمینار هم زمان شود، نوعی مسافرت دو منظوره مشاهده می شود.»
(کاظمی، 1385: 182)کشورهایی همچون آمریکا، آلمان، ژاپن، انگلیس بیشترین مسافران تجاری را به خود جلب می نمایند حتی در آمریکا 25 درصد مسافران را این نوع گردشگران تشکیل می دهند. به دلیل وضعیت اقتصادی ایران و نیز اوضاع سیاسی سفرهای تجاری بیشتر از داخل به خارج از کشور می باشد.
2-2-1-8-گردشگری شهری
نواحی شهری به علت آنکه جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیار دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند. شهرها معمولاً جاذبه های متنوع و بزرگی شامل موزه ها، بناهای یادبود، سالن های تئاتر، استادیوم های ورزشی، پارک ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی ومکان هایی مربوط به حوادث م
هم یا افراد مهشورد را دارا هستند که خود گردشگران بسیاری را جذب می کند.
«همراه با توسعه گردشگری در نواحی شهری، برای برآوردن نیازهای گردشگران، خدمات حمایتی بیشتری نظیر رستوران و محل اقامت ساخته می شود، البته بازدید کنندگانی که از خارج شهر می آیند تنها کسانی نیستند که از این امکانات استفاده می کنند وخود مردم شهر هم از زیرساخت ها بهره مند می شوند.» (پاپلی، 1385: 189)در این ارتباط می توان به شهرهایی همچون پاریس،
لندن، نیویورک اشاره کرد که در درون خود جاذبه های بسیاری را جای داده اند.تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز در بین شهرهای ایران دارای امکانات، جاذبه ها و زیبایی های بیشتری می باشند و هر ساله میلیون ها مسافر را برای بازدید از دیدنی های این شهرها به سوی خود می کشاند.
2-2-1-9- گردشگری روستایی
در گردشگری روستایی منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی نواحی روستایی به عنوان کالای فرهنگی گردشگری قابل عرضه اند. گردشگری روستایی موجب رشد اقتصادی، ایجاد تنوع و ثبات در اشتغال، پویایی تجارت و صنایع، گسترش فرصت هایی برای رشد درآمد به صورت فعالیت های
چندگانه، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی و گسترش مبنای یک اقتصاد منطقه ای می شود (شارپلی 2002, 332) یکی از مهم ترین ویژگی های اقتصاد گردشگری روستایی رغبت بخش خصوصی و سرمایه گذاری به علت کوچک بودن و تنوع و ساده بودن طرح ها است.» (پاپلی، 1385: 208)در سال های اخیر با توجه به گسترش زندگی شهرنشینی و ماشینی، بسیاری از مردم تمایل دارند به محیط های آرام با زندگی سنتی سفر کنند، در واقع این نوع گردشگری شباهتی هم به گردشگری بومی دارد علی الخصوص در اروپا و آمریکای شمالی مردم به این نوع
گردشگری تمایل دارند. مردم به نواحی کشاورزی، دامداری می روند و مدتی را در آنجا اقامت می کنند و از نزدیک شاهد نحو زندگی روستایی هستند. در ایران اگر شرایط و امکانات آن فراهم شود گردشگری روستایی می تواند از جمله موارد مهم درآمدزای جهانگردی به حساب آید. ایران دارای روستاهای بکر و سنتی است که برخی از آنها با معماری خاصی که دارند می توانند شهرت جهانی کسب کنند نظیر ماسوله در گیلان، ابیانه در کاشان ، زیارت در گرگان و;
2-2-1-10-گردشگری قومی و عشایری
این نوع گردشگری به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام انجام می شود. هدف گردشگری قومی شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه های آنها است. تماشای مراسم سنتی، جشن ها، آئین ها از جمله جذابیت های این نوع گردشگری است و برخی نیزجهت درک بهتری از
موقعیت خود و یا دنیای معاصر به این گونه سفرها روی می آورند. (پاپلی یزدی، 1385: 47) در ایران به دلیل وجود اقوام مختلف لُر، کُرد، تُرک، بلوچ، عرب، ترکمن و خصوصیاتی که هر کدام از آنها دارند واجد جذابیت های فراوانی برای هر ناظر و گردشگر بیرونی است. بسیاری از گردشگران علاقه دارند تا از نزدیک به تماشای زندگی سنتی و قومی بپردازند.گردشگری عشایری قابلیت اقتصاد
سرمایه داری را در تعریف فضایی مناطق عشایری و ادغام آنها را در چرخه مصرف نشان می دهد ولی آنچه می تواند با اهمیت باشد شناخت این گونه گردشگری و تجزیه و تحلیل فضای آن برپایه سودمندی، رفاه و پایداری برای رسیدن به توسعه مفید است. توسعه خدمات گردشگری عشایری
دارای آثار مثبت و منفی و چالش هایی است که با برنامه ریزی کارفرهنگی می توان از آثار منفی و چالش ها کاست و بر محاسن آن افزود.» (پاپلی یزدی، 1385: 210)ایران در این زمینه به طرز چشمگیری غنی است ومی تواند موفق به جذب هزاران گردشگر،محقق و انسان شناس از سراسر جهان شود.
2-2-1-11-گردشگری مذهبی
دراین نوع گردشگری افرادی را شامل می شود که به منظور دیدارازاماکن مقدس یاانجام دادن امور مذهبی مسافرت می کنند. میلیون ها مسلمان به عربستان سفر می کنند، مسیحیان به واتیکان یا کلیساهای مقدس، بودائیان به بنارس و برهمائیان به لهاسا سفر می کنند و; شاید بتوان گفت در ایران این نوع گردشگری بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. سالانه 15 میلیون نفر از ایرانیان تنها به شهر مشهد که یکی از امامان مقدس شان در آنجا دفن است سفر می کنند. این شهر در شمال شرقی ایران قرار دارد. همچنین سفر به مکه، کربلا، نجف، دمشق، مدینه از بیشترین اقبال در نزد ایرانیانی که به خارج از کشور سفر می کنند برخودار است.تقریباً اکثریت
ایرانیان آرزو دارند در عمر خود حداقل یک بار از این اماکن را زیارت نمایند. آنها معتقدند این امر از نظر معنوی آنها را به میزانی از رضایت قلبی می رساند اما از لحاظ اقتصادی به نفع کشورهای عراق، سوریه و عربستان سعودی است که بسیاری از مقابر و اماکن مقدس شیعیان (91 درصد ایرانیان شیعه هستند) را در خود جای داده اند. ایرانیان در این سفرها مبالغ زیادی هزینه می کنند آنان برای خود و خویشاوندان خود سوغات خریداری می نمایند و درآمد هنگفتی را به بازارهای
کشورهای عربستان سعودی، عراق و سوریه سرازیر می کنند. این نوع گردشگری چون کاملاً با ایدئولوژی حاکم نیز همخوانی دارد در ایران بسیار ترویج می شود و سرمایه گذاری های کلانی نیز چه در داخل و چه در خارج از کشور برای آن می شود. مثلاً در جریان بمب گذاری هایی که در شهرهای کربلا، سامرا در جریان بحران عراق شده است هم حکومت و هم مردم ایران کمک بسیار زیادی جهت بازسازی آنها نموده اند و این در حالیست که به دلیل ساختن سدها، بزرگراه ها و برخی تأسیسات ،سالانه صدها مکان باستانی ایران تخریب و یا برای همیشه نابود می شوند(موسوی، 1386).
2-2-1-12- گردشگری ورزشی
شمار زیادی از میهمانان کشورهای مختلف اشخاصی اند که با قصد ورزش و تمرین یا شرکت در مسابقات ورزشی، تماشای مسابقه تیم ها یا بازیکنان مورد علاقه شان، یا گذراندن اردوهای ورزشی به سفر رفته اند. ورزش برای عده ای از مسافران جنب تفریحی و تفننی دارد. مثل کسانی که به دلیل علاقه به موج سواری، قایقرانی، کوهنوردی و اسکی بازی و یا تماشای مسابقات
ورزشی به کشوری سفر می کنند و برای عده ای جنبه حرفه ای دارد. مثل تیم ها یا بازیکنانی که برای برگزاری یک مسابقه ورزشی یا گذراندن ارودوی تمرینی عازم کشورهای دیگر می شوند. گردشگران ورزشی علاوه بر ورزش اقدام به بازدید از اماکن دیگر و یا احیاناً خرید نیز می نمایند.در ایران تقریباً هیچ مسابقه مهم ورزشی بعد از سال 1979 برگزار نشده است در حالیکه در سال های پیش از این تاریخ ایران میزبان برگزاری بازی های آسیایی در سال 1974، جام فوتبال ملت های آسیا و; بوده است. در این زمینه سه علت عمده می توان متصوربود:
الف) عدم وجود تأسیسات ورزشی استاندارد به اندازه کافی،
ب) تصور ناامن بودن ایران برای برگزاری مسابقات مهم،
ج) عدم وجود خدمات مطلوب (نظیر خدمات حمل و نقل، اقامتگاه و; )
2-2-1-13-گردشگری ماجراجویانه
«در هر جامعه کسانی هستند که به انجام دادن کارهای متهورانه و مخاطره آمیز علاقه وافر دارند. برخی از این افراد با اقدام به مسافرت های ماجراجویانه به این نیاز درونی خود پاسخ می دهند. چنین گردشگرانی می خواهند از راه های جدید یا غیر عادی، مهارت ها و توانایی های جسمی
خود را در مواجهه با سختی ها و دشواری ها بیازمایند. لذا نوعی از گردشگری برای آنان لذت بخش و جذاب است که توأم با هیجان بیشتر باشد.» (کاظمی، 1385: 26)در واقع این گونه سفرها حس کنجکاوی خطرپذیری و قوای جسمانی انسان ها را مورد آزمایش می نماید. ایران به دلیل برخورداری از تقریباً همه انواع شرایط اقلیمی و طبیعی (کوهستان های سر به فلک کشیده، رودخانه های خروشان، جنگل های انبوه در شمال کشور، غارها و آبشارها) از توانایی های مناسبی در این زمینه برخوردار است.
2-2-1-14-گردشگری جنسی
برخی از گردشگران تنها به این منظور به دیگر نقاط سفر می کنند تا بتوانند بخشی از نیازها و غرایز جنسی خود را برآورده سازند، رقم دقیقی از تعداد این گونه گردشگران در دسترس نیست اما با اطمینان می توان گفت سالانه میلیون ها نفر از گردشگران را این دسته تشکیل می دهند. در پاسخ به نیازهای آنان برخی کشورها و یا نواحی سعی کرده اند با فراهم آوردن زمینه ها و امکانات لازم اقدام به جذب تعداد بیشتری از آنان نمایند در این خصوص می توان به کشور تایلند اشاره کرد
که sex tourism رااصلی ترین هدف خود اعلام کرده است.در کشور ایران به دلیل محدودیت ها و ممنوعیت های قانونی، عرفی و مذهبی این نوع گردشگری اصلاً موردنظر و قابل طرح نیست و پس از انقلاب 1979 فاحشه خانه ها و کلوپ های شبانه اولین مکان هایی بودند که تخریب و یا تعطیل شده اند(موسوی، 1386).
2-2-1-15-گردشگری سلامت
گروهی از مسافران برای استفاده از خدمات پزشکی به مکان هایی که تسهیلات درمانی مورد نظرشان وجود داشته باشد، سفر می کنند، بنابراین چنین سفری شامل فعالیت های گوناگونی می شود که با هدف تأمین بهداشت و سلامت فرد یا گردشگر انجام می شود مانند مراقبت بهداشتی و گذراندن دوره نقاهت و بازپروری. گردشگری سلامت یک مفهوم جدید است.در
گرشگری بهداشتی (معالجه، سلامت) معمولاً جریان جابجایی از پیرامون به مرکز است چرا که امکانات ویژ پزشکی و بهداشتی را می طلبد که اغلب در کشورهای پیشرفته موجود است. در سال های اخیر آمریکا، آلمان، سوئیس، اسرائیل، مالزی همواره از کشورهایی بوده اند که بیماران زیادی به منظور درمان به این کشورها سفر کرده اند. البته گاهی جهت درمان نیازمند یک محیط آرام، پاکیزه و زیبا است که چه بسا جریان سفر از مرکز به پیرامون باشد. بالا رفتن سطح دانش مردم دنیا و توجه بیشتر به بهداشت و سلامت موجب افزایش جذابیت این گونه سفرها شده
است.» امروزه این نوع توریسم در کشورهایی همچون یونان، کرواتی، صربستان و ; بسیار مورد توجه بوده و رواج دارد.مردم برای درمان بیماری های تنفسی، استخوان درد، پوکی استخوان، بیماری های کلیدی، حساسیت و دیگر مشکلات سلامتی تمایل دارند به چنین مناطقی مراجعه نمایند. در سال های اخیر در کنار تأکید بر گسترش گردشگری فرهنگی در ایران، به این نوع گردشگری نیز در قالب سخنرانی مسئولان مربوطه و نیز برگزاری سمینارهایی در این زمینه تأکید ویژه شده است و
متولیان امر معتقدند ایران به دلیل برخورداری از طبیعت متنوع ،آرام و بکر می تواند سهم بیشتری از گردشگرانی که با قصد معالجه و تقویت سلامتی سفر می کنند را به خود اختصاص دهد. در ایران مکان های زیادی وجود دارد که گردشگران جهت به دست آوردن آرامش، درمان نارسایی های پوستی به آنجا مراجعه می کنند نظیر؛ کوهستان ها، دریاچه هایی همچون ارومیه، چشمه های آب گرم معدنی نظیر سرعین، لاریجان دارای توانایی های بالقوه ای در این زمینه است اما با توجه به شرایط فعلی و محلی کشور به نظر نمی رسد به تنهایی بتوانند موجب جذب جهانگردان خارجی شوند.
2-2-1-16-گردشگری فضا
نوع دیگری از گردشگری مسافرت به فضا است که در سال های اخیر آغاز شده است و تاکنون تعدادی از افراد با هزین خودشان از طریق سایت هایی در آمریکا و روسیه به فضا رفته اند و مدتی را در آنجا به همراه فضانوردان حضور داشته اند. یکی از این گردشگران بانام انوشه انصاری که ایرانی است به عنوان اولین گردشگر زن تاریخ مدتی را در فضا گذراند. به نظر می رسد با توجه به اینکه این گردشگران هزینه های گزافی را می پردازند و این خود می تواند به عنوان حمایت مالی گسترش تحقیقات فضایی مؤثر باشد، در سال های آتی رشد شتابنده گیرد.
2-2-1-17-گردشگری الکترونیکی
عصر جدید، را برخی عصر الکترونیک نام نهاده اند. گسترش و رواج امکانات و وسایل الکترونیکی نظیر تلویزیون ها، ماهواره و اینترنت، موجب شده است تا مردم هر چه بیشتر و به راحتی با دیگر نقاط دنیا ارتباط برقرار کنند وهمچنین دیگر نقاط را مورد شناسایی قرار دهند. تقریباً تمامی شرکت های گردشگری، هواپیمایی ها، آژانس های مسافرتی، اماکن تفریحی، تاریخی و ; در نقاط
مختلف دنیا، دارای وب سایت، پست الکترونیک و برخی از آنها دارای شبکه های تلویزیونی، ماهواره ای می باشند و بدین طریق خود را به مردم مناطق مختلف دنیا معرفی می نمایند. در ایران نیز همچون سایر نقاط سعی شده است از طریق اینترنت جاذبه ها معرفی شوند ولی هنوز در حد مناسب و کافی نیست وهنوز بسیاری از علاقمندان اطلاعات مورد نیاز خود را نمی توانند از طریق اینترنت به دست اورند
2-2-1-18-گردشگری مجازی
گردشگری مجازی مقوله جالبی است که حداکثر دو دهه از پدید آمدن آن نمی گذرد. گردشگری مجازی ، حضور در سرزمین دیجیتالی وب ، و مشاهده داده های صوتی ، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ما است . دور دنیا که در نوشته ژول ورن ، نویسیده شهیر فرانسوی ، در هشتاد روز امکان پذیر شد ، امروز با ابر متن های اینترنتی ، با یک کلیک امکان پذیر است. دور دنیا با یک کلیک ، آرزویی بود که امروزه از مرحله آرزو به حقیقتی غیر قابل انکار مبدل شده است . بااستفاده از سایت های کاخ موزه ها ، اماکن باستانی جهان می توان به دنیایی اطلاعات متنی و تصویری از نمادهای تاریخ باستان دست یافت. برخی از پایگاه های دولتی در اینترنت ، امروزه سیستم های دوربین شهری خود را به سرزمین دیجیتال نیز پیوند داده اند. بااین دوربین ها می توانید شهرهای مختلف را به صورت زنده مشاهده کرده و حتی از ان ها عکس یادگاری بگیرید. شهرداری تهران و حتی سایت مرکز کنترل ترافیک استان تهران ، چنین سرویسی را در دسترس علاقمندان قرار داده است. اما این که چرا مجموعه ارزشمند پاسارگاد یا بیستون یا سعدآباد تهران ، از چنین سایت
های مالتی مدیا بی بهره است ، پاسخی برای آن نیافتیم؟! خیلی از علاقمندان به بازدید از موزه های بزرگ جهان ، از هرمیتاژ مسکو تا لوور پاریس ، از تارنماهای اینترنتی ان ها برای مشاهده اطلاعات استفاده می کنند. حتی ، رزرو بلیط هواپیما ، هتل ، مسابقات بین المللی ورزشی و جشنواره های فرهنگی هنری جهانی ، امروز با رفتارهای سازمانی الکترونیکی همراه شده است . میلیون ها کاربر از سراسر جهان ، به دنبال برگزاری تابستانی مسابقات جام جهان در شهرهای
آلمان ، امروزه از سایت های دولتی و غیر دولتی گردشگری این کشور استفاده می کنند. این مسئله ، نقش قابل توجهی در آشنایی با فرهنگ و دانش و پتانسیل تجاری و سیاسی و علمی دولت فدرال آلمان داشته است . وقتی کانال ARD DAS ERSTE آلمان ، پخش مستقیم مراسم قرعه کشی جام جهانی 2006 آلمان را پخش نمود ، بیش از 2 میلیارد بیننده از سراسر جهان و صدها میلیون کاربر اینترنت ، این مراسم را نظاره گر بودند. این مسئله ای بود که تاثیر زیادی بر روی ارتقای سطح حداکثری علاقمندی برای سفر به کشور آلمان ایجاد نمود. بههر حال ، با ارتقای سیستم های اطلاع رسانی و ارتباطی دولتی در اینترنت و گسترش دولت الکترونیک بر روی سرزمین دیجیتال ، می توان به توسعه توریسم اینترنتی و استفاده از میلیون ها دلار فواید آن امیدوار بود.(هفته نامه آساره، علی محمد آقا زمانی،1385 ،7 ،2).
2-2-1-19-گردشگری بیابانی
گردشگری بیابانی برای آن دسته از گردشگران که علاقه به سفر به نواحی خشک و گرمسیر را دارند و یا رویای سفر بر کوهان شتر را در سر می پرورانند و یا قصد تحقیق در مورد خاک، موجودات زنده و آب و هوای نواحی بیابانی را دارند اهمیت دارد. ایران با درا بودن 2 صحرای بزرگ لوت و دشت کویر از این لحاظ نیز برای گردشگری جاذب است اما عملاً اقدام مناسبی از سوی متولیان گردشگری ایران در این خصوص صورت نگرفته است، بسیاری از خارجیان را عقیده بر این است که ایران کشوری بیابانی است اما هیچ اطلاعی از این بیابان ندارند.